SİVAS MERKEZ İsmet Paşa Bulvarı
BUGÜNKÜ SAHİBİ: TBMM
TESCİL TARİHİ: 22.07.1983 TESCİL KARARI: A-4468
AYRINTILI TANIM:
Sivas Valisi Mehmet Memduh Bey tarafından 1892 yılında Sivas İdadisi olarak yaptırılan bina Osmanlı Döneminde önce idadi sonra da uzun yıllar sultani olarak hizmet vermiştir.
Milli Mücadele Döneminde 4 Eylül Sivas Kongresi bu binada toplanmış, Cumhuriyetimizin temelleri burada atılmış, Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK ve arkadaşları 2 Eylül–18 Aralık 1919 tarihleri arasında tam 108 gün burada konuk olmuşlar ve bina milletimizin en zor günlerinde “Milli Mücadele Karargâhı” olarak hizmet vermiştir.
Kongre faaliyetlerinden sonra kısa bir süre Astsubay Okulu olarak hizmet vermiş olan okul Cumhuriyetin İl Yıllarından 1970’li yıllara kadar “Sivas Lisesi” daha sonra 1981 yılına kadar “Kongre Lisesi” olarak kullanılmış ve 1984 yılında mülkiyeti Kültür Bakanlığına devredilmiştir. Yapılan onarımı takiben 19 Aralık 1990 tarihinde “Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi” adıyla hizmet vermeye başlamıştır. Halen müze olarak kullanılan bina 2009 yılında 4 Eylül Sivas Kongresi’nin ruhunu yansıtan yeni bir müzeye dönüştürülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne devredilmiştir.
“Genel olarak simetrik bir planlamaya sahip yapı bodrum kat ile birlikte üç katlı olarak inşa edilmiştir. Dış duvarlarında kesme taş ve moloz taş kullanılmış, iç duvarları ise dolmagöz duvar (ahşap arası taş dolgu) tekniğinde yapılmıştır. Yapı ön ve arka cepheler itibariyle39,50 m. yan cephelerde ise33,50 m. ölçülerinde kareye yakın ve iç avlulu bir plana sahiptir. Dört kapısı bulunan yapının güneydoğu ve kuzeybatı cephelerindeki kapılar zemin kata, kuzeydoğu ve güneybatı cephelerindeki kapılar ise bodrum kata açılmaktadır. Kırma çatı ile örtülü olan yapının, ön ve arka cephelerde köşeleri çıkma yapmış, yan cephelerde ise çıkmalar yapının ortasına yerleştirilmiş ve hareketli bir cephe elde edilmiştir. Yapının ana girişi kuzeybatı cephesinden olup, günümüzde eskiye nazaran önemini yitirmiş olan ve Taşlısokak olarak adlandırılan caddedendir. Ana giriş cephesi dönem özelliği olarak diğer cephelere nazaran oldukça hareketli tutulmuştur. Cephenin kenarları1,8 m. dışarı taşırılmıştır. 1,45 x3 m. ölçülerindeki giriş yarım daire kemere ve iki kanatlı bir ahşap kapıya sahiptir. Zemin kat pencereleri yarım daire kemerlere sahiptir ve pencerelerin kenarlarındaki silmeler zemine kadar uzanmaktadır. Zemin kat pencereleri1 m. genişliğinde2.05 m. boyundadır.
Giriş cephesinde; altısı yapıyı baştanbaşa dolaşan, ikisi de sadece yapının giriş cephesini ve yan cephelerin çıkıntı yapan bölümlerine kadar uzanan toplam sekiz silme bulunmaktadır. Giriş cephesinin vurgulanması ve daha hareketli bir görünüme sahip olması amacıyla yapılan bu iki silme, boş kartuşların ve baklava dilimi şeklindeki süsleme elemanlarının altlarındaki silmelerdir. Yapının yan cepheleri kuzeydoğu ve güneybatı yönlerinde olup, genel olarak simetrik düzenlenmiştir. Yapının bodrum kat ile beraber üç katlı düzenlenmesi ve yapının giriş cephesinin direkt zemin kata açılması ön ve arka cephe arasında yaklaşık2 m.lik bir kot farkına neden olmuştur.
Yapının güneydoğu (arka) cephesi de yan cephelerle aynı özelliklere sahiptir. Bu cephede dikkati çeken en önemli unsur zemin kata girişi sağlayan merdivenler üzerindeki dört sütunun taşıdığı balkondur ki; bu uygulama Sivas’a demiryolunun gelip İstasyon Caddesi’nin önem kazanması sonucu 1930 yılında yapılmıştır. Bodrum katta sepetkulpu kemerlere sahip ve1,43 m. yüksekliğinde on pencere bulunur. Merdivenlerin sahanlığının altına da yine sepetkulpu kemer formuna yakın şekilde düzenlenmiş kemerlere sahip üç pencere vardır ve bunlardan ortadaki kapatılmıştır.
Yapının eski fotoğraflarına bakıldığında çatısının olmadığını, çatı katının etrafının korkuluklarla çevrili olduğunu ve yapının ön cephesindeki iki çıkmanın ve girişin üzerinin çeşitli uygulamalarla taçlandırıldığı görülür.Ancak bu düzenleme günümüzde yapıya sonradan yapılan ve oldukça yüksek olan bir kırma çatı ile bozulmuştur. Kareye yakın plana sahip olan yapı iç avluludur. Kenarlardaki mekanlarla avlu arasında geniş bir koridor bulunmaktadır. Yapının yan cephelerindeki dışarı taşırılan bölümlere karşılıklı olarak merdivenler yerleştirilmiş, köşelerdeki mekanlar oldukça büyük tutulmuştur.
Yapının ortasında 7×14 m. ölçülerinde ve1 m. duvar kalınlığına sahip dikdörtgen avlu bulunmaktadır. Avlunun kuzeydoğu-güneybatı istikametinde iki kapısı ve 14 penceresi bulunur. Avlu yapının özgününde açık avlu iken yapılan tadilatlarla kapatılmıştır. Sivas İdadisi Barok-Ampir mimari tarzının önemli örneklerindendir. (Bulut, Mustafa, “Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı Kamu Yapıları”, Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, Sivas 2007, s. 29-36.)
